پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا با این هدف که مردم با پول‌های خرد ته جیب‌شان طلا بخرند ایجاد شده‌اند. مردم هم با هدف حفظ ارزش پول خود در مقابل تورم و قیمت صعودی دلار به دنبال خرید دارایی امنی مثل طلا هستند تا با این فلز گران‌بها از سرمایه و دارایی اندک خود محافظت کنند.
محمد ملانوری، اقتصاددان، درباره علت استقبال مردم از پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا به زومیت می‌گوید:
مردم از سال ۹۹ و ماجرای سرمایه‌گذاری در بورس یک تجربه شکست دارند و دولتمردان مردم را دعوت به آن کردند که ترکیدن حباب بورس به شکست مردم منجر شد. پس از آن شکست، بازارهای دیگری مثل بازار کریپتوکارنسی ارزشمند شد و طلا هم به‌عنوان دارایی امن دیگری برای مردم جذاب شده است.
– محمد ملانوری،اقتصاددان
این سایت‌های آنلاین خرید و فروش طلا از این رو که امکان خرید طلای آب‌شده با ۱۰۰ هزار تومان را فراهم کرده‌اند مورد استقبال مردم قرار گرفته‌اند و در این میان، تبلیغات متعدد از بیلبوردهای شهری گرفته تا رادیو و تلویزیون و فضای مجازی هم در اعتماد کردن مردم به این پلتفرم‌ها و هم‌چنین خرید از آن‌ها تاثیر قابل توجهی داشته است.
این اقتصاددان به عامل دیگری که باعث جلب اعتماد مردم به این پلتفرم‌ها شده اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «خرید و فروش در این پلتفرم‌ها از طریق درگاه‌هایی انجام می‌شود که قانونی است و بانک مرکزی بر آن‌ها نظارت دارد. همین موضوع باعث می‌شود مردم اعتماد کنند و با این فکر که این یک پلتفرم قانونی و تحت نظارت بانک مرکزی است اقدام به خرید طلا کنند.»
در حوزه طلا بازار رگوله‌شده نداریم
اقدام به خرید طلا با تمام دلایلی که پیش‌تر ذکر شد تصمیم غیرمنطقی نیست اما سرمایه‌گذاری در این بازار، به‌ویژه مدل آنلاین آن که به تازگی پا گرفته پرریسک است. ملانوری در توضیح چرایی این موضوع می‌گوید:
در حوزه پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا بازار رگوله‌شده‌ای نداریم. چون عموما این شرکت‌ها هم‌زمان با فروش طلا به مردم برای پلتفرم‌شان خریداری می‌کنند. این در حالی است که مثلا در صندوق‌های طلا در بورس نظارت‌هایی از سوی شرکت بورس وجود دارد که تعیین کرده معادل طلایی که در صندوق است باید دارایی‌هایی به شکل‌های مختلف مثل ارز و… وجود داشته باشد تا اگر یکی از این دارایی‌ها سقوط کرد از سایر منابع موجود بتوان پول مردم را برگرداند. اما این پلتفرم‌ها چون بازار رگوله‌شده‌ای ندارند هیچ اطمینانی وجود ندارد که مردم بتوانید طلایی که خریده‌اند را تحویل بگیرند.
– محمد ملانوری،اقتصاددان
طلا را در حجمی بخرید که امکان تحویل فیزیکی داشته باشد
به اعتقاد بعضی کارشناسان اقتصادی، خرید طلا با مبلغ اندکی مثل ۱۰۰ هزار تومان در شرایطی که قیمت یک گرم طلا بیش از ۵ میلیون تومان است زمینه را برای خالی‌فروشی فراهم می‌کند. حجم طلایی که با هزینه‌های ۱۰۰ هزار تومان و ۲۰۰ هزار تومانی می‌توان خرید آن‌قدر ناچیز است که احتمالا قابلیت دریافت به‌صورت فیزیکی را ندارد. حتی برخی از این پلتفرم‌ها طلای کمتر از ۵ گرم را به‌صورت فیزیکی تحویل نمی‌دهند. بنابراین، ریسک خالی‌فروشی بالا می‌رود. منظور از خالی‌فروشی فروختن کالایی است که مابه‌ازای آن نزد کسب‌وکار موجود نیست. فروشنده پول را از خریدار دریافت می‌کند اما برای مابه‌ازای آن پول کالا – در این‌جا طلا – ندارد.
بنابراین، این موضوع می‌تواند ریسک خرید طلا با مبالغ کم را افزایش دهد چون خریداران ناچارند طلایی که خریداری کرده‌اند را نزد پلتفرم نگاه دارند و قاعدتا نمی‌توان مطمئن باشند طلایی که خریده‌اند وجود فیزیکی دارد یا پلتفرم خالی‌فروشی کرده است.
به همین خاطر در روزهای اخیر کارشناسان نسبت به این موضوع هشدار داده‌اند و توصیه می‌کنند که اگر مردم تمایل به خرید طلا از پلتفرم‌ها را دارند، در حجم و مقداری خرید کنند که امکان تحویل فیزیکی داشته باشد تا مطمئن شوند خالی‌فروشی در کار نبوده و سرشان کلاه نرفته است. این نگرانی به‌ویژه پس از تجربه تلخ کلاهبرداری‌های پانزی و مورد کوروش کمپانی، با ترفند آیفون‌های ۲۰ میلیون تومانی، باعث سلب اعتماد مردم شده است.
امکان تحویل فیزیکی طلا هم تضمین‌کننده نیست
البته ملانوری حتی تحویل فیزیکی طلا را هم تضمین برطرف شدن ریسک این نوع سرمایه‌گذاری نمی‌داند و به زومیت می‌گوید:
حتی اگر طلا را تحویل بگیرند چطور می‌توانند مطمئن باشند طلایشان همان عیاری را دارد که در سایت اعلام شده؟ آیا طلایی که خریده‌ام همان عیار ۲۴ است که گفته‌اند یا ممکن است طلا با عیار ۱۶ به من تحویل داده شود؟
– محمد ملانوری،اقتصاددان
به همین دلیل است که عده‌ای معتقدند خرید طلای آب‌شده به‌صورت آنلاین اقدام مطمئنی نیست چراکه تشخیص خلوص طلای آب‌شده به تخصص نیاز دارد و حتی خرید حضوری آن هم ریسک بالایی دارد.
البته نکته مهم دیگر این است که اگر مردم طلای خریداری‌شده از این پلتفرم‌ها را تحویل بگیرند طبق قانون این پلتفرم‌ها، دیگر امکان نقدشوندگی و فروش طلا به همان پلتفرم را نخواهند داشت؛ این در حالی است که یکی از مزیت‌های خرید طلا از این سایت‌ها نسبت به بازار سنتی این است که در ۷ روز هفته و ۲۴ ساعت شبانه‌روز قابلیت فروش و نقدشوندگی دارند؛ اما فقط به شرطی که طلای خریداری‌شده نزد پلتفرم بماند.
شرط ذخیره‌سازی یک تُن طلا در بانک توسط پلتفرم‌ها
در این میان نکاتی در خصوص نحوه فعالیت و ذخیره‌سازی طلا توسط این پلتفرم‌ها وجود دارد که خطر خالی‌فروشی را کم می‌کند و این نکته الزام مرکز توسعه تجارت الکترونیکی برای ذخیره‌سازی یک تُن طلا توسط پلتفرم‌هاست که باید نزد بانک باشد. در واقع، هریک از این پلتفرم‌ها برای ذخیره‌سازی طلایی که در اختیار دارند و به مردم می‌فروشند ملزم به همکاری با یک یا چند بانک هستند تا خالی‌فروشی صورت نگیرد.
با این حال زخم کلاهبرداری کوروش کمپانی هنوز تازه است و کاربران فضای مجازی هم ماجرای پلتفرم‌های طلافروشی را مشابه آن دانسته و نوشته‌اند: «شیوه جدید آیفون بیست میلیونیه، دنبال اون چند درصد مردمی می‌گردن که فکر می‌کنن طلای آنلاین خریدن و یه جای خوب نگهداری می‌شه تا وقتی بخوان برن به‌صورت فیزیکی برداشت کنن و تازه می‌فهمن اینم یه جور کلاهبرداریه و تازه انتظار هم دارن بقیه باهاشون همدردی کنن.»
اگر دولت سریع‌تر اقدام نکند تجربه موسسات اعتباری غیرقانونی تکرار می‌شود
کاربر دیگری این ماجرا را مشابه موسسات اعتباری دانسته: «کاملا معلومه مشابه صندوق‌ها و موسسات اعتباری و کوروش کمپانی و… هست ولی مردم علاقه عجیبی دارن متضرر بشن» و یک کاربر دیگر هم به بورس به‌عنوان نمونه مشابه اشاره کرده است.»
ملانوری هم به‌عنوان یک اقتصاددان این مورد را به همان مورد موسسات اعتباری سال‌های قبل تشبیه می‌کند و دولت را ملزم به ورود به این موضوع می‌داند:
این موضوع مشابه شکل‌گیری تعدادی موسسه اعتباری در سال ۹۶، ۹۷ است که غیر قانونی شکل گرفتند و وقتی مردم اعتراض کردند چون این موسسات پولی نداشتند که به مردم بدهند دولت مجبور شد این پول را بدهد. در مورد پلتفرم‌های فروش طلا هم اگر دولت سریعا اقدام نکند همین اتفاق خواهد افتاد.
– محمد ملانوری،اقتصاددان
قانون‌گذار و رگولاتور کجاست؟
در این میان اما بعضی از فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال این فعالیت را کلاهبرداری ندانسته اما نیازمند قانون‌گذاری می‌دانند. علیرضا جاویدعربشاهی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، پایش و مطالعات راهبردی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، در همین زمینه در پلتفرم اکس نوشته است:
واقعیت طلا در تجارت الکترونیکی: در حالی که روزانه ۲۰ تن طلا در بازار فیزیکی با سطح شفافیت پایین معامله می‌شود سهم فروش آنلاین حتی به ۱۰۰ کیلوگرم هم نمی‌رسد. حذف پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا راه‌حل مناسبی نیست. با طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌های نظارتی دقیق و فراگیر می‌توان محیطی ایمن و شفاف ایجاد کرد که نه‌تنها اعتماد عمومی را تقویت کند، بلکه موجب ارتقای جایگاه تجارت الکترونیکی در بازارهای ملی و بین‌المللی شود.
– علیرضا جاویدعربشاهی،مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، پایش و مطالعات راهبردی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی
قانون‌گذاری یکی از همان خلأهایی است که در این موضوع وجود دارد. هرچند پیش از این، اعلام شده بود که با پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا که خالی‌فروشی کنند برخورد می‌شود و دو ماه قبل هم خبر توقف فعالیت دو مورد از این پلتفرم‌ها منتشر شد – که البته هیچ‌گاه اسامی آن‌ها منتشر نشد – اما هنوز قانون مشخصی که ضوابط و چارچوب‌های فعالیت این پلتفرم‌ها را مشخص کند تدوین نشده است.
در بازارهای سرمایه‌گذاری حضور ناظر ضروری است
محمد ملانوری، اقتصاددان، هم به ضرورت نظارت بر این حوزه اشاره کرده و می‌گوید: «بازارهای سرمایه‌گذاری مالی همیشه نیاز به ناظر و نظارت دارند. حضور ناظر باعث می‌شود رفتارهای ناشی از عدم آگاهی و اطلاع از بین برود. برای این بازار هم باید ناظر تعیین شود.» او در ادامه اضافه می‌کند:
برخی ریسک‌ها سیستماتیک است. نمی‌شود به‌راحتی ریسک کرد. مساله مهم این است که اگر این پلتفرم‌ها نتوانند اعتماد مردم را جلب کنند یا تقلبی بکنند، حتی اگر مشکل مربوط به یکی از آن‌ها باشد برای همه این پلتفرم‌ها مشکل ایجاد می‌شود. اگر یکی از این پلتفرم‌ها تقلب کند کاربران سایر پلتفرم‌ها هم طلا یا پولشان را از پلتفرم‌های دیگری که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند طلب می‌کنند. در چنین شرایطی تقاضای گسترده از سوی مردم ایجاد می‌شود. این مساله‌ای است که دخالت دولت در این حوزه را الزامی می‌کند.
– محمد ملانوری،اقتصاددان
یکی از کاربران هم به این نکته اشاره کرده و نوشته‌اند: «این که مردم می‌رن می‌خرن و نباید بخرن به کنار، چرا هیچ مسئول و هیچ ارگانی قبل از واقعه جلوی اینا رو نمی‌گیرن؟»
البته به‌تازگی و در واکنش به بحث‌هایی که در خصوص فعالیت این پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا درگرفته، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا از همکاری بانک مرکزی برای ایجاد سامانه پایش آنلاین این پلتفرم‌ها خبر داده است. سوال مطرح‌شده اما این است که آیا پیش از این و در چند ماه اخیری که این پلتفرم‌ها در حال پا گرفتن بودند قوانین و سازوکارها برای فعالیت این پلتفرم‌ها و نظارت بر عملکردشان شکل می‌گرفت؟
-
نظارت آنلاین بر فعالیت پلتفرم‌های فروش طلا در دستور کار قرار دارد11 ساعت پیشمطالعه ‘2
هشدار نسبت به پلتفرم‌های فروش طلا؛ جو رسانه‌ای است یا نگرانی به‌جا؟
در این میان افرادی که در حوزه فروش آنلاین طلا فعالیت می‌کنند نسبت به عملکرد پلتفرم‌های خود و این کسب‌وکارهای جدید اطمینان می‌دهند. مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا، که از به‌نام‌ترین پلتفرم‌های فروش آنلاین است و فعالیت در حوزه فروش طلای آب‌شده را هم آغاز کرده در پستی که در صفحه شخصی خود در اکس منتشر کرده نوشته است:
خرید و فروش آنلاین طلا یعنی قیمت‌گذاری شفاف، حذف واسطه‌های غیررسمی، اهمیت دادن به اراده‌ی لحظه‌ای مشتری در خرید و فروش و کاهش ریسک. پس جای تعجب نیست که عده‌ای از این تحول بترسند و با موج‌سازی تلاش کنند جلوی آن را بگیرند.
– مسعود طباطبایی،مدیرعامل دیجی‌کالا
او اعتقاد دارد صحبت‌هایی که در روزهای اخیر درباره فعالیت این پلتفرم‌ها مطرح شده «جو رسانه‌ای» است که پیش از این «علیه سکوهای آنلاین آگهی ملک، بلیت هواپیما و تاکسی‌های اینترنتی، بازارگاه‌های خرده‌فروشی، فروش دارو و… بارها برپا شده.» با این حال طباطبایی باور دارد که «تکنولوژی راه خودش را می‌رود. مخالفان دیروز آن‌ها الان به مصرف‌کننده‌ی همان سرویس تبدیل شده‌اند.» او در ارامه این پست هم نوشته است:
حالا نوبت بازار طلاست و نمی‌خواهند قبول کنند که فناوری، مسیرهای جدید و شفاف‌تری برای معاملات باز کرده است. تجربه همیشه نشان داده که آینده را تکنولوژی می‌سازد، نه مقاومت در برابر آن.
امیرحسین صدقی، مدیرعامل پلتفرم آنلاین فروش طلای میلی‌گلد، هم در شبکه اجتماعی اکس نوشته: «وقتی شفافیت بیشتر می‌شود همیشه مقاومت‌هایی وجود دارد. اما واقعیت این است که این مدل امن‌تر، سریع‌تر و شفاف‌تر از روش‌های سنتی است. بررسی کنید، داده‌ها را ببینید و با آگاهی تصمیم بگیرید. طبق اعلام مرکز تتا، این پلتفرم‌ها بیش از یک تُن طلا در ذخایر امن بانکی دارند که احراز شده است.»
ماجرای فعالیت پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا هنوز مبهم است. این حوزه جدید کسب‌وکاری آن‌قدر نوپاست که نمی‌شود آینده پیش روی این کسب‌وکارها و کاربران‌شان را با اطمینان پیش‌بینی کرد. اما توجه به نکته‌ای ملانوری، اقتصاددان به آن اشاره می‌کند ضروری است:
با گران شدن طلا بسیاری از مردم امکان خرید طلا را نداشتند و حالا این پلتفرم‌ها با فروش طلای گرمی و حتی چند سوتی این بازار گمشده را در دسترس مردم قرار داده‌اند؛ اما باید در نظر داشت که اگر تجربه تلخی در این بازار رقم بخورد حتی روی سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت هم اثر منفی خواهد گذاشت؛ چون مردم دیگر به بازار طلا اعتماد نخواهند کرد.
– محمد ملانوری،اقتصاددان
شما در مورد این پلتفرم‌ها و خرید طلا از پلتفرم‌های آنلاین چه نظری دارید؟ اگر تا به حال از آن‌ها خرید کرده‌اید از تجربه خودتان برای ما بنویسید.
