ویژگی‌های شخصیتی به ما کمک می‌کنند تا فردیتی منحصر و شاخص بسازیم. البته همه درباره این توافق ندارند که دقیقاً چند ویژگی مختلف وجود دارد یا چه عواملی در ایجاد این ویژگی‌ها نقش دارند. اما شخصیت ژنتیکی است یا اینکه محیط نقش بیشتری در شکل دادن به آن دارد؟ هم ژنتیک و هم محیط در رشد شخصیت نقش دارند. اگرچه میزان خاصی که هر کدام از آن‌ها نقش ایفا می‌کنند، اغلب به ویژگی شخصیتی خاص مدنظر بستگی دارد. این مقاله به چگونگی تعریف ویژگی‌های شخصیتی، ژنتیکی بودن شخصیت و چگونگی تغییر ویژگی‌ها در طول زمان می‌پردازد. پس با فانیلی همراه باشید.

به چه چیزهایی ویژگی‌های شخصیتی گفته می‌شود؟

صفات هر شخص معمولاً به عنوان ویژگی‌های متفاوتی که شخصیت آن فرد را می‌سازند تعریف می‌شوند. ویژگی‌های شخصیتی الگوهای نسبتاً پایداری از افکار، احساسات و اعمال هستند که افراد را به عنوان یک فرد متمایز می‌کنند. تئوری صفات نشان می‌دهد که شخصیت ما از تعدادی ویژگی‌های مختلف تشکیل شده است.

به عنوان مثال، برون‌گرایی، بعدی شخصیتی است که نحوه‌ی تعامل افراد با جهان را توصیف می‌کند. مثلا، برخی افراد بسیار برونگرا و پرحرف هستند، در حالی که برخی دیگر بیشتر درونگرا و محتاطند. در گذشته اعتقاد بر این بود که ویژگی‌های شخصیتی در طول زندگی، بسیار اندک تغییر می‌کنند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که ویژگی‌ها بسیار ظریف‌تر از آنچه قبلاً تصور می‌شد هستند و برخی تغییرات شخصیتی می‌توانند و در طول زمان رخ دهند.

شخصیت ژنتیکی است یا محیطی؟

چه چیزی در مورد شخصیت، طبیعت یا پرورش اهمیت بیشتری دارد؟ دی‌ان‌ای شما چقدر بر شخصیت شما تأثیر می‌گذارد؟ محققان دهه‌ها را صرف مطالعه روی خانواده‌ها، دوقلوها، فرزندخوانده‌ها و خانواده‌هایی که فرزند به سرپرستی گرفتند، کردند تا بهتر بفهمند که شخصیت چقدر ژنتیکی و چقدر محیطی است.

هم طبیعت و هم تربیت می‌توانند در شخصیت نقش داشته باشند، اگرچه مطالعات دوقلو‌ها در مقیاس بزرگ نشان می‌دهد که مؤلفه ژنتیک بسیار قوی است. درجه دقیق اثر ژن‌ها بسته به آن ویژگی خاص متفاوت است اما در هر حال ژنتیک بر شخصیت تأثیر دارد. مطالعات دوقلو‌ها و فرزندخواند‌ه‌ها نشان می‌دهد که شخصیت انسان حدود ۳۰ تا ۶۰درصد ارثی است. این قطعا به این معنا نیست که محیط در شکل‌گیری شخصیت نقشی ندارد. ویژگی‌های شخصیتی پیچیده هستند و تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی، هر دو، ویژگی‌ها را شکل می‌دهند.

این دو نیرو به روش‌های مختلف برای شکل‌گیری شخصیت فردی ما با هم تعامل دارند. یکی از شناخته‌شده‌ترین مطالعاتی که به وراثت‌پذیری ویژگی‌های شخصیتی می‌پردازد، مطالعه مینه‌سوتا درباره دوقلوهایی است که جدا از هم بزرگ شده‌اند. نتایج این مطالعه مدت‌هاست که به عنوان مدرکی برای ارثی بودن صفات ذکر شده است. با این حال، یکی از انتقادات اخیر که این نتایج را زیر سوال برده، به این نکته اشاره می‌کند که داده‌های مهمی در مورد گروه کنترل از نتایج حذف شده است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ که در مجله Molecular Psychiatry منتشر شد به این نتیجه رسید که تعاملات بین بیش از ۷۰۰ ژن تأثیر بیشتری بر برخی از ویژگی‌های شخصیتی نسبت به تأثیرات فرهنگی و محیطی دارند.

آیا افراد با ویژگی‌های شخصیتی خاصی متولد می‌شوند؟

شخصیت‌ها متولد می‌شوند یا ساخته می‌شوند؟ این واقعیت که کودکان ویژگی‌های شخصیتی را در دوران نوزادی نشان می‌دهند، نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی را ایفا می‌کند. اما تغییرات شخصیتی در طول زمان به مؤلفه‌ی تربیت نیز اشاره دارد.

بچه‌ها نشانه‌های اولیه شخصیت خود را در خلق و خویشان نشان می‌دهند که تخمین زده می‌شود ۲۰ تا ۶۰درصد به دلیل ژنتیک باشد. اما خلق و خوی دوران کودکی چقدر بر شخصیت فرد در زندگی بزرگسالی تأثیر می‌گذارد؟ خلق و خوی اولیه کودک در تعیین نحوه‌ی تعامل او با محیط خود اهمیت دارد.

به همین دلیل، این تعاملات مختلف به تجربیات مختلف می‌انجامند. خلق و خو یا سرشت شما بر شخصیتتان تأثیر می‌گذارد. اما این تأثیر یکسان نیست و می‌تواند کاملاً متفاوت باشد. خلق و خوی شما بر نحوه‌ی رفتار و نحوه‌ی تعامل شما با محیطتان تأثیر می‌گذارد. از سوی دیگر شخصیت شما شامل باورها، افکار، صفات، ویژگی‌ها و رفتارهای شماست که با افزایش سن رشد می‌کنند. خلاصه اینکه خلق و خوی شما شامل ویژگی‌هایی اساسی است که تا حد زیادی با آن‌ها متولد شده‌اید.

این خلق و خو است که بر نحوه رفتار، تعاملات اجتماعی و نحوه‌ی واکنش شما در محیط تأثیر می‌گذارد. سپس این تجربیات شماست در شکل‌گیری و رشد شخصیت شما نقش دارد.

انواع صفات شخصیتی

اگر کسی از شما بخواهد ویژگی‌های شخصیتی را فهرست کنید که شما را به بهترین نحو توصیف می‌کنند، چه می‌گویید؟ ممکن است ویژگی‌های مختلفی مانند مهربان، پرخاشگر، مودب، خجالتی، برون‌گرا یا جاه‌طلب را لیست کنید.

اگر بخواهید فهرستی از همه ویژگی‌های شخصیتی تهیه کنید، احتمالاً شامل صدها یا حتی هزاران اصطلاح مختلف می‌شود که برای توصیف جنبه‌های گوناگون شخصیت استفاده می‌شود. گوردون آلپورت (Gordon Allport)، روانشناس، فهرستی از ویژگی‌های شخصیتی ایجاد کرده که شامل بیش از ۴۰۰۰ اصطلاح است. این سوال که چه تعداد ویژگی شخصیتی وجود دارد، موضوع بحث در طول تاریخ روانشناسی بوده است.

اما امروزه بسیاری از روانشناسان بر آنچه به عنوان پنج مدل بزرگ شخصیت شناخته می‌شود، تکیه می‌کنند. بر اساس این پنج مدل بزرگ، شخصیت از پنج بعد گسترده تشکیل شده است. شخصیت‌های فردی ممکن است در هر یک از پنج ویژگی اصلی، دارای درجه بالا، پایین، یا جایی در بین باشند. شواهد حاکی از آن است که این پنج ویژگی بزرگ شخصیتی تا حدی به ارث می‌رسند. پنج ویژگی که شخصیت را می‌سازند و تحت تاثیر ژنتیک قرار دارند عبارت‌اند از:

• گشودگی (openness)
• وظیفه‌شناسی (conscientiousness)
• برون‌گرایی (extroversion)
• سازگاری (agreeableness)
• روان‌رنجوری (neuroticism).

گاهی از این ویژگی‌ها با نام اختصاری OCEAN یاد می‌شود.

گشودگی

اشخاص دارای این ویژگی خلاق، پذیرنده امتحان چیزهای جدید و متمایل به فکر کردن درباره مفاهیم انتزاعی هستند.

وظیفه‌شناسی

افراد دارای این خصوصیت دارای سطح بالای تفکر، کنترل خوب تکانه و رفتارهای هدفمند هستند.

برون‌گرایی

افراد این گروه دارای جامعه‌پذیری، پرحرفی، قاطعیت و تحریک‌پذیری هستند.

سازگاری

ویژگی‌های این گروه اعتماد، نوع‌دوستی، مهربانی، محبت و سایر رفتارهای مثبت است.

روان‌رنجوری

اندوه، بدخلقی، بی‌ثباتی عاطفی، نگرانی در مورد بسیاری از چیزها، خصوصیات این گروه است. بسیاری از ویژگی‌هایی که ممکن است برای توصیف شخصیت خود استفاده کنید تحت یکی از این عناوین گسترده قرار می‌گیرند. ویژگی‌های شخصیتی مانند خجالتی، برون‌گرا، دوستانه و اجتماعی جنبه‌های برون‌گرایی هستند.

یا مثلا ویژگی‌هایی مانند مهربان، متفکر، منظم و جاه‌طلب بخشی از طیف وظیفه‌شناسی هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که وراثت‌ حدود ۴۰ تا ۶۰درصد از واریانس پنج ویژگی بزرگ شخصیت را توضیح می‌دهد. هر یک از این پنج صفت نشان دهنده‌ی یک زنجیره است. برخی از افراد در برخی صفات درجه پایین و در برخی دیگر دارای درجه بالا هستند. در واقع، بسیاری از مردم جایی در میانه بسیاری از این ویژگی‌ها هستند.

تغییرات ویژگی‌های شخصیتی

وقتی نوبت به برخی از صفات گسترده و غالب می‌رسد، تغییر بسیار دشوار است. حتی اگر تغییری اتفاق افتد، بسیار ظریف است. به عنوان مثال، یک فرد بسیار برونگرا ممکن است در طول زمان تا حدودی محتاط‌تر شود. این بدان معنا نیست که او به شخصی درونگرا تبدیل خواهد شد. بلکه تنها تغییری ظریف رخ داده است و برون‌گرایی فرد کمی متعادل شده است.

این فرد همچنان برون‌گرا و صمیمی است، اما ممکن است متوجه شود که از تنهایی یا محیط‌های آرام‌تر نیز در مواقعی لذت می‌برد. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد با افزایش سن بیشتر درونگرا می‌شوند. در هردوی این مثال‌ها، ویژگی اصلی شخصیت فرد به کلی تغییر نکرده است. در عوض، زمان، اغلب در نتیجه تجربیات، منجر به تغییرات ظریف در این صفات اساسی شده است.

اصول ویژگی‌های شخصیتی

محققان دریافته‌اند که تعدادی اصول اساسی از تحقیقات درباره شخصیت به دست آمده است.

اصل توسعه هویت

افراد با بالا رفتن سن هویت قوی‌تری پیدا می‌کنند. بلوغ، تعهد بیشتری نسبت به این درک خود و باثبات نگه داشتن آن به همراه دارد. در طول سال‌های جوانی زندگی، مردم هنوز در حال کشف نقش‌ها و هویت‌های مختلف هستند. با افزایش سن، افراد احساس وفاداری قوی‌تری به هویتی می‌کنند که در طول زندگی خود ساخته‌اند.

اصل بلوغ

افراد با افزایش سن تمایل دارند سازگارتر، از نظر عاطفی پایدارتر و از نظر اجتماعی برجسته‌تر شوند.

اصل انعطاف‌پذیری

ویژگی‌های شخصیتی در عین اینکه تمایل به پایداری دارند، اما متحجر نیستند. آن‌ها در هر مرحله از زندگی در معرض تأثیرات محیطی هستند.

اصل تداوم نقش

سازگاری با نقش‌ها است که منجر به تداوم ویژگی‌های شخصیتی می‌شود نه ثبات در محیط‌. نقش‌های ثابت در زندگی در حفظ ثبات شخصیت نقش دارد. اما ویژگی‌های شخصیتی نیز می‌تواند در طول زندگی تغییر کند. شخصیت با افزایش سن تا حدودی تغییر می‌کند، زیرا افراد هویت قوی‌تری پیدا می‌کنند و از نظر عاطفی پایدارتر می‌شوند. در حالی که تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی در شخصیت بازی می‌کند، مهم است که آگاه باشیم عوامل دیگری نیز بر آن تأثیر دارند.

در بسیاری از موارد، محیط بر بروز ژن‌ها تأثیر می‌گذارد. شخصیت نسبتاً پایدار است. اما این بدان معنا نیست که مثل حکاکی در سنگ خلل‌ناپذیر و بدون تغییر باشد. عوامل خاصی، از جمله سن و هویت، بر نحوه‌ی تغییر و تحول شخصیت در طول زمان تأثیر می‌گذارند. تصور شما از شخصیت و دگرگونی‌های آن چقدر با این یافته‌های علمی مطابقت داشت؟